T.C. kimlik numarası… On bir rakamdan ibaret bir sayı dizisi gibi görünse de, insan zihninin ezberleme biçimiyle ilgili önemli ipuçları taşıyor olabilir. Indiana Üniversitesi’nin ABD’de yaptığı bir araştırma, bireylerin sosyal güvenlik numaralarını ezberleme biçiminin zekâ türleriyle bağlantılı olabileceğini ortaya koymuştu. Bu çalışmayı Türkiye’ye uyarlayan uzmanlar, benzer biçimde 11 haneli kimlik numaralarının ezberleniş tarzına göre bireylerin düşünme biçimleri, algı yönleri ve zekâ türleri hakkında bazı öngörüler geliştirdi.
Araştırmaya göre kimlik numaralarını 4+4+3, 4+3+2+2, 3+2+2+2+2, 3+3+2+3 ve 3+3+3+2 şeklinde ezberleyenler farklı zekâ türlerine sahipti. Her bir dizilim, analitik düşünmeden müzikal zekâya kadar değişen alanları işaret ediyordu. Kulağa eğlenceli bir psikometrik test gibi geliyor, öyle değil mi? Ancak işin bir diğer yönü gözden kaçıyor: İnsan zekâsı, ezber biçimiyle sınırlanamayacak kadar karmaşık bir yapıya sahip.
Tam da bu noktada, yapılan araştırmaya getirilen eleştiriler dikkate değer. Çünkü bu sınıflandırmada 2+2+3+2+2 gibi bir ezber biçimi yer almıyor. Oysa bu, çoklu zekâ kuramına dayalı karma disiplinli bir düşünme modeline işaret ediyor olabilir.
Çoklu Zekânın Gerçekliği
Howard Gardner’ın geliştirdiği çoklu zekâ kuramı, zekânın yalnızca mantıksal veya sözel becerilerle ölçülemeyeceğini, müzikten bedensel farkındalığa, doğa duyarlılığından içsel farkındalığa kadar birçok boyutu olduğunu vurgular. Dolayısıyla, kimlik numarasını 2-2-3-2-2 gibi sıra dışı bir düzende ezberleyen birinin yalnızca bir zekâ türüyle sınıflandırılması mümkün değildir.
Bu yöntem, zihnin farklı bölgelerinin eş zamanlı çalıştığını, bilgiyi bütüncül ve disiplinler arası bir biçimde işlediğini gösterir. Yani bu kişiler bilgiyi yalnızca sayısal bir dizi olarak değil, bir ritim, bir örüntü, bir anlam sistemi içinde kodlarlar. Ezber, onlar için sadece bir hafıza işi değil; bir düşünme biçimidir.
Zekâ, Tek Kanaldan Ölçülemez
Sayılarla düşünmek, herkes için aynı anlama gelmez. Kimi kişi için bir rakam müzikal bir nota gibidir, kimisi içinse geometrik bir şekil ya da zihinsel bir haritadır. Bu nedenle “4+4+3 mantıksal zekâdır, 3+3+3+2 müzikal zekâdır” demek, insan zihnini dar kalıplara hapsetmekten başka bir şey değildir.
Ezberin biçiminden çok, kişinin o bilgiyi nasıl anlamlandırdığı önemlidir. Kimlik numarasını melodik bir ritimle, görsel bir düzenle ya da matematiksel bir formülle hatırlamak; zihinsel farklılığın değil, zenginliğin göstergesidir.
Zihinlerin Çoğulluğu, Zekânın Gerçek Hali
Araştırmada yer almayan 2+2+3+2+2 ezber biçimi, aslında bu zenginliğin en güzel örneklerinden biri. Çünkü bu yöntem, çoklu zekânın iç içe geçtiği, analitik düşünme ile ritmik hafızanın birleştiği bir düzendir. Böyle düşünen insanlar genellikle farklı alanlarda okuma yapar, bilgiyi yatay biçimde birleştirir, yani disiplinler arasında köprü kurabilir.
Bu ezber biçimi, zihnin bir yöne değil, çok yöne açık olduğunun göstergesidir. Tek tip düşünen değil, farklı kaynaklardan beslenen insanlar bu kategoridedir. Onlar için bilgi, ezberlenecek bir sayı değil; yorumlanacak bir örüntüdür.
Sonsöz :
Ezber Değil, Anlam Önemlidir
Bir kimlik numarasını nasıl ezberlediğimiz elbette zekâmızın tümünü yansıtmaz. Ama zihnimizin nasıl çalıştığına dair ipuçları verir. Araştırmalar ilgi çekici olsa da, insanı kategorilere sığdırmak yerine, düşünme biçimlerinin çeşitliliğine saygı duymak gerekir.
Belki de asıl zekâ, ezberin biçiminde değil, ezberin ötesine geçebilmekte gizlidir. Çünkü kimlik numaraları hepimizin farklı olsa da, düşünme biçimimiz kadar benzersiz bir şey yoktur.
Necat KACAN
Eğitimci Araştırmacı Yazar