Ukrayna'daki savaşın gezegenin farklı bölgelerindeki siyasi güçler dengesi üzerinde ciddi bir etkisi var. Dolayısıyla Rusya'yı yaptırımlarla zayıflatmanın amacı jeopolitik rakiplerini harekete geçirmektir. Kremlin'in hemen bitişiğindeki bölgelere gelince, Moskova'nın ağırlığının ve nüfuzunun diğer güç merkezlerinin yerini almaya çalıştığı bölgesel ilişkiler sisteminin tamamen yeniden düzenlenmesinden bahsediyoruz.

 

Örneğin Fransa gibi bazıları açık müdahale girişimlerinde bulunurken bazıları adım adım varlıklarını güçlendiriyor. İkincisi arasında Çin öne çıkıyor...

Çin'in bölgesel politikadaki rolü, 1990'ların ortalarında "Tek Kuşak, Tek Yol" küresel projesinin başlatılmasından bu yana arttı. Orta Koridor'a entegre edilen Trans-Hazar uluslararası ulaşım güzergahı projesi, Çin ile Güney Kafkasya devletleri arasındaki ilişkilerin mevcut aşamasında ana itici faktördür. Azerbaycan'la beklenen barış anlaşması Pekin'e Ermenistan'ı bölgesel lojistik planlarına dahil etme fırsatı veriyor. Çin ile Güney Kafkasya ülkeleri arasındaki ticaret her geçen yıl artıyor. Bu yılın ilk çeyreğinde Azerbaycan'a yapılan ithalatta Çin'in lider konumda olması tesadüf değil. Devlet İstatistik Komitesi verilerine göre bu yılın Ocak-Şubat aylarında Azerbaycan'ın tüzel ve gerçek kişileri 134 ülkeden ithalat gerçekleştirdi. Dış ticaret cirosu 6 milyar 428,2 milyon ABD doları oldu. Bunun 2 milyar 651 milyon doları (yüzde 31,7) ithal edildi. 

Çin'in Güney Kafkasya'dan ithalatında ham maddeler, ihracatında ise makine ve teçhizat ağırlıktadır. Çin esas olarak Güney Kafkasya'dan cevher ve petrol ithal ediyor. Çin'in Ermenistan'dan ithalatının %97'sinden fazlası bakır ve molibden cevherleri/konsantreleridir (aslında Ermenistan'ın ihracatının neredeyse üçte biri). Aynı zamanda Çin Gürcistan'la en yakın ilişkilere sahip. 2017 yılında Çin ile Gürcistan arasında serbest ticaret anlaşması imzalanmıştı. Geleneksel olarak Çin'in Güney Kafkasya'daki yatırımlarının büyük kısmı Gürcistan'a yönelmiştir. 

Böylece 2019 yılında Gürcistan ekonomisine yapılan Çin yatırımlarının tutarı 671 milyon dolar olurken, 2022 yılında Gürcistan'a yapılan doğrudan yabancı yatırımların toplam tutarı 2 milyar dolar oldu. Çin'in son yıllarda Gürcistan'da hayata geçirdiği en büyük proje, Çin'in "Exim Bank"ının 195 milyon ABD doları kredi ayırdığı Tiflis yakınlarında "Hualing Tiflis Denizi Yeni Şehri" adı verilen özel ekonomik bölgenin inşasıydı. Çin, Hadori hidroelektrik santralinin inşasını finanse etti. Bir diğer proje ise AIIB tarafından finanse edilen 100 milyon dolarlık Nenskra hidroelektrik santrali. Böylece dünyada yaşanan jeopolitik dönüşümler karşısında Sovyet sonrası alanın Rusya için önemi kat kat artıyor.

Siyasi uzman ve danışman, National Defense dergisinin genel yayın yönetmeni Igor Korotchenko, Rusya'ya düşman devletlerin nüfuzunun güçlenmesini önlemek amacıyla bu alana ilginin artırılmasının doğal bir tepki olduğunu belirtiyor. Ona göre, Güney Kafkasya ve Orta Asya konusunda Batılı ittifak ülkelerinin (ABD, İngiltere, Fransa) buradaki konumlarının güçlenmesine karşı Moskova ve Pekin koordineli çalışma yapmalı: "Arayın ve önerin." Bu tür Rus-Çin etkileşimi için pratik formatlar uygulanmalıdır". Bu, bir yandan Çin'in Güney Kafkasya'da artan rolünün Rusya'da endişe yarattığını, diğer yandan Çin'in artık Rusya'nın en ciddi müttefiki olarak görüldüğünü ve bu nedenle Moskova'nın Çin ile nüfuz savaşı yapmadığını gösteriyor. Pekin "bölünmeyi" teklif ediyor...

 Gabil Hüseyinli

Profesör Gabil Hüseyinli'ye göre Çin, Güney Kafkasya'da yeni bir oyuncu olarak görülse de bölge devletleriyle iş birliğini birçok düzeyde hızla genişletmeye çalışıyor. Ona göre, ikili çok yönlü işbirliğinin giderek gelişmesinin arka planına karşı, resmi Pekin bölgedeki yatırımları artırıyor: "İşbirliği teknolojiden insani alana kadar birçok sektörü kapsıyor. Yaptırımların etkisi Rusya'yı bölgeyi kendi devletleriyle paylaşmaya itiyor. Rusya'nın müttefiki olan Rusya bölgesi, Türkiye ile bazı siyasi-askeri konularda, ekonomik -ticarette, yaptırımlara dayanabilmek için ortaklarınız ve müttefiklerinizle paylaşmak zorunda kalıyor. Bu, Rusya'nın askeri operasyonlarına tepki olarak uygulanan baskıların bir sonucudur. Çin'in etki alanını genişletmek de dahil olmak üzere politikasını benimsemiş durumda. Bugün küresel bir ekonomik güç olarak kabul edilen Pekin'in avantajı, askeri doktrin yoluyla değil, bölgelerde nüfuz kazanmasıdır."

G. Hüseyinli, Rusya liderinin geçtiğimiz günlerde Çin'e yaptığı ziyareti mevcut duruma bağlıyor: "Fakat Azerbaycan'la ilişkiler spesifik ve gelişiyor. Şunu da söylemeliyim ki Zengezur Koridoru'nun açılmasıyla ilgilenen belki de ilk ülke Çin'dir. Çünkü bu ülkeden Avrupa'ya lojistik kısalacak. Bu nedenle Çin, Güney Kafkasya ülkeleriyle ilişkilerini güçlendiriyor. Er ya da geç Ermenistan'ın da koridorun açılmasına razı olacağını düşünüyorum. Trilyonlarca ciroya sahip, Pekin'den Londra'ya uzanan devasa bir rota." 

Akşin Kerimov

Siyasi yorumcu Agşin Kerimov'a göre bölgesel ve insani siyasi sistemdeki yeni jeopolitik ittifakların küresel ticaret modellerinin formatını şekillendirdiğini belirtmek gerekiyor: "Tartışma sırasında Tek Kuşak Tek Yol projesi, Trans-Hazar'ın geliştirilmesi Uluslararası Taşımacılık Koridoru (Orta Koridor), COP29 etkinliğinde geleceğe ilişkin görüş alışverişinde bulunulması, iki devletin ortak vizyonunu ortaya koyuyor. Çin'in Bakü'deki COP29 etkinliğine verdiği destek Azerbaycan açısından büyük önem taşıyor. Şüphesiz Çin, Azerbaycan'ın Güney Kafkasya'da önerdiği Zengezur koridoru projesinin hayata geçirilmesini, yeni dünya düzeninde konumunu güçlendirebilecek alternatif bir formül olarak değerlendiriyor. Bu anlamda Bakü-Pekin ilişkilerinin alanının daha da genişleyeceğine şüphe yok."

Emil SALAMOĞLU