Meclis-i Mebusan’da ve TBMM’de milletvekilliği yaptı.

Ziya Gökalp Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin yenilmesinden sonra tüm görevlerinden alındı.

1919’da üniversite içinde İngilizler tarafından tutuklandı ve dört ay Bekirağa Bölüğü’nde hapis yattı.

Ermeni soykırımı iddiaları ile ilgili olarak işgal  mahkemesi tarafından yargılandı.

Soykırım iddialarını şiddetle reddetmiş ve MUKATELE ( KARŞILIKLI ÖLDÜRME) tezini ısrarla savunmuştur.

Yargılama sonucu diğer İttihatçılarla birlikte Malta’ya sürgüne gönderildi.

Ziya Gökalp Malta’da 2 yıl sürgün hayatı yaşadı.

Malta sürgününden kurtulan Ziya Gökalp gemiyle Samsun’a geldi.

Beraberinde refikası ve kızı olduğu halde Samsun’dan yaylı at arabasıyla Ankara’ya döndü.

Yazılı belgelere göre Ziya Gökalp kısa boylu, şişmanca, eskilerin deyimiyle değirmi yani yuvarlak yüzlü, esmer, alnının ortasında kurşun yarası olan, gözleri sönük ve derin, dalgın, hareketleri yavaş olduğu söyleniyor.

Gökalp, İttihatçıların içinde yegane bir düşünür olarak temayüz etmiş, kafalı ve alim birisi.

Dr. Rıza Nur’un özel ricasıyla Maarif Vekili yani Milli Eğitim Bakanı tarafından büyük düşünür ve sosyolog Ziya Gökalp  TELİF VE TERCÜME HEYETİ BAŞKANLIĞI’NA tayin ediliyor.

Aynı yıl TÜRKÇÜLÜĞÜN ESASLARI isimli ünlü eserini yayımlıyor.

Ağustos- 1923’de 2’inci Dönem TBMM’ne  Atatürk tarafından Diyarbakır Milletvekili olarak seçiliyor.

Ankara’ya yerleşen Gökalp, kültürel çalışmalarına bütün hızıyla devam ediyor.

Dünya klasiklerinin Türkçe’ye tercüme edilerek yayımlanmasını sağlıyor.

Gökalp, 25 Ekim 1924 tarihinde İstanbul’da 48 yaşında vefat etti.

Divanyolu’  ndaki ll.  Mahmut ve ll.Abdülhamid’in Türbesi’nin bahçesindeki küçük mezarlıkta medfundur.

Diyarbakır’ın Çermik İlçesi’nden olan ünlü düşünür Ziya Gökalp’in herhangi bir akrabasının olmadığı dillendirilmektedir.

SAYIN DİYARBAKIR VALİSİ’NDEN ÖZEL RİCAMDIR:

1913-1914 yıllarında kendisine teklif edilen Maarif  Nazırlığı görevini kabul etmeyen , İstanbul Üniversitesi’nin ilk sosyoloji profesörü, ülkemizin yetiştirdiği abide insanlardan birisi olan ünlü düşünürümüz Ziya Gökalp’in akrabalarının tespiti için mümkünse, şahsi yardımlarınızı talep ediyorum.

Gereğini Diyarbakır Valimizin takdir ve değerlendirmelerine saygılarımla sunuyorum.

 NEREDEN NEREYE?

Vahit Özdemir