Zaman, kimileri için unutuşun adıdır; ama bazı insanlar vardır ki, onlardan söz ederken “geçmiş zaman” çekimini kullanmak bile insana tuhaf gelir. Haydar Aliyev de o isimlerden biridir. Ölümünün üzerinden 22 yıl geçti, ama hâlâ hafızalarda dimdik duran bir gölge, bir iz, bir duruş olarak yaşamaya devam ediyor. Kimi liderler makamlarıyla anılır, kimi liderler yaptıklarıyla… Haydar Aliyev ise hem yaptıklarıyla hem de geride bıraktığı büyük devlet aklıyla bugün hâlâ konuşuluyor.

Onu anlamak biraz da Azerbaycan’ın 20. yüzyıl boyunca yaşadıklarını anlamaktan geçer. Çünkü Aliyev, yalnızca bir siyasetçi değil; kendi halkının en karanlık dönemlerinde ortaya çıkmış, devletin yeniden nefes almasını sağlamış bir mimardır. Sovyet sisteminin içinde bile bir Azerbaycan aklı oluşturmayı başaran, bağırmadan, kırıp-dökmeden, soğukkanlı bir stratejiyle yükselen ender liderlerden biri oldu. Genel olarak siyasette duygular çok konuşulur, ama devlet inşa etmek teknik bir iştir. İşte Aliyev’in en çok parladığı yer de burasıdır.

Azerbaycan, Sovyetlerin dağılmasıyla büyük bir belirsizliğe sürüklendiğinde, Haydar Aliyev geri dönerek aslında yalnızca bir yönetime değil, bir millete de yeniden istikamet verdi. Bugün “Azerbaycan devleti” diye gururla söylenen yapı, onun attığı temellerin üzerinde yükselmektedir. Petrol anlaşmalarından dış politikadaki denge siyasetine, diaspora vizyonundan devlet kurumsallığına kadar pek çok başlıkta onun imzası hâlâ hissedilir.

Elbette her lider gibi tartışılan yönleri de olmuştur; siyasette eleştiri kaçınılmazdır. Fakat kim ne derse desin, Aliyev’in yaptığı en kritik şey, Azerbaycan’ı çökmüş bir coğrafyadan alıp güçlü bir devlet aklıyla ayağa kaldırmak oldu. Bugün Bakü’nün ışıkları, yükselen binaları, gelişen ekonomisi, uluslararası arenada artan etkisi… Bunların hiçbirini ondan bağımsız düşünmek mümkün değildir.

Haydar Aliyev’in ardından yıllar geçti ama onun “Devlet her şeyden önce gelir” sözü hâlâ Azerbaycan siyasetinin merkezinde duruyor. Dünya değişti, dengeler değişti, güç haritaları yeniden çizildi; fakat Aliyev’in çizdiği yol haritası hâlâ ülkenin resmi pusulası olmayı sürdürüyor. Bu, her lidere nasip olacak bir miras değildir.

Liderlik dediğiniz şey yalnızca koltukta oturmak değildir; halkın hafızasında bıraktığınız izdir. Kimileri makamdan iner inmez unutulur; kimileri ise öldükten yıllar sonra bile adından söz ettirir. 22 yıl önce bu dünyadan ayrıldı Haydar Aliyev… Ama aslında hiç gitmedi. Çünkü bazı insanlar öldükten sonra bile yaşamaya devam eder. Onların nefesi artık tarihin sayfalarında değil, milletlerinin damarlarında atar.

Bugün Azerbaycan’a bakarken, onun bıraktığı mirası görmek için çok derin bir analiz yapmaya gerek yok. Devletin kurumsallığında, dış politikanın soğukkanlı adımlarında, toplumun birlik duygusunda, hatta Karabağ zaferine giden uzun yolun taşlarında bile Haydar Aliyev’in emekleri vardır. Bazı liderler geleceği görür; bazıları ise geleceği inşa eder. Aliyev’i özel kılan işte buydu: Geleceği adım adım örmüş olması.

Ölümünün 22. yılında, “Bu dünyadan bir Haydar Aliyev geçti” derken aslında bir saygı duruşundan fazlasını yapıyoruz. Bir lideri, bir aklı, bir mirası hatırlıyoruz. Bazı insanlar ardında iz bırakır… O, ardında bir millet bıraktı.