Ünlü Memmedov
Ulusal Meclis Üyesi
Azerbaycan ulusal basınının temellerini atan "Ekinçi" gazetesinin ilk sayısının yayınlanmasının üzerinden 150 yıl geçti. Bu önemli tarih, ülkemizde her yıl 22 Temmuz'da Ulusal Basın Günü olarak kutlanmaktadır. Hasan Bey Zerdabi'nin girişimiyle 22 Temmuz 1875'te yayın hayatına başlayan "Ekinçi" gazetesi, Azerbaycan dilinde yayınlanan ulusal basının ilk örneği olarak tarihimizde silinmez bir iz bırakmıştır. Gazetenin temel amacı, halkı eğitmek, milli uyanışı güçlendirmek ve toplumun ilerlemesine katkıda bulunmaktı.
Hasan Bey'in yazıları ve aydın görüşleri sayesinde "Ekinçi" hem aydınlar hem de halk arasında hızla büyük bir ilgi gördü. Ne yazık ki bu ışık kaynağı uzun ömürlü olmadı. Çarlık Rusyası'nın sansür politikası, gazetenin faaliyetlerini yalnızca 56 sayı sonra durdurdu. Ancak kısa ömrü, ulusal basınımız için ebedi bir örnek ve yol gösterici bir yol haritası oldu.
20. yüzyılın başlarında "Ziya", "Ziyayi-Qafqaziyya", "Keşkül", "Şarki-Rus", "Füyuzat", "Molla Nasreddin", "İrşad", "Terakki", "Açık Söz" gibi onlarca yayın, Azerbaycan ulusal basınının yeni bir aşamaya geçişini işaret etti. Yerli basının gelişmesi, ulusal öz farkındalık, bağımsızlık ve özgürlük fikrinin yaygınlaşmasına hizmet etti.
Azerbaycan basınının modern aşaması, Büyük Lider Haydar Aliyev'in 1993 yılında siyasi iktidara dönmesinin ardından başlayan sistematik reformlarla karakterize edilmektedir. Bu reformlar, basının özgürce faaliyet göstermesine olanak sağlamanın yanı sıra, sürdürülebilir bir bilgi toplumunun kurulmasının da temelini atmıştır.
Ülkenin sosyo-politik yaşamında 1993 yılından bu yana uygulanan derin ve esnek reformlar, medyanın gelişimine de doğrudan etki etti. Büyük Lider Haydar Aliyev'in önderliğinde, ifade ve bilgi özgürlüğünü kısıtlayan tüm yapay engeller olan sansür ortadan kaldırıldı. Ağustos 1998'de medya üzerindeki devlet sansürünün kaldırılması, bu alanda atılan en önemli ve cesur adımlardan biriydi.
Bu karar sadece teknik bir değişiklik değil, aynı zamanda siyasi iradenin, demokrasiye ve özgür basına olan inancın bir tezahürüydü. Bu adımla Azerbaycan, bölgede özgür medya ilkelerini mevzuatta ve uygulamada tanıyan ilk ülkelerden biri oldu.
Ulu Önder Haydar Aliyev, toplumsal kalkınmada ulusal basının rolünü çok takdir ederek şunları söyledi:
"Milli basınımızın gelişim aşamaları, Azerbaycan halkının özgürlük ve bağımsızlık mücadelesinin tarihinin ayrılmaz bir parçasıdır. "Ekinçi"nin doğuşundan bu yana, ulusal basınımızın sayfalarından özgürlük, demokrasi ve bağımsızlık mücadelesinin derslerini öğrendik."
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de basının ulusal çıkarların korunmasındaki rolünü vurguladı: "Bugün Azerbaycan basını yüksek bir seviyeye ulaşmıştır. Basının hem etkinliği hem de ulusal çıkarların korunması konusundaki çalışmalarını çok takdir ediyorum."
Özellikle son yıllarda devlet başkanının inisiyatifiyle medya sektöründe geniş çaplı reformlar hayata geçirilmiş, gazetecilerin profesyonelliğinin artırılması ve sosyal güvencenin sağlanması yönünde istikrarlı adımlar atılmıştır.
2022 yılından bu yana, Karabağ'ın tacı Şuşa'da Ulusal Basın Günü kutlanıyor. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in bu vesileyle yayınladığı tebrik mesajında şu ifadeler yer alıyor: "Bağımsızlığımızda ilk kez, Azerbaycanlı gazeteciler, ülkemizin kültür başkenti ve ulusal basınımızın gelişiminde özel bir yeri olan Şuşa'da mesleki bayramlarını kutluyorlar. Bu etkinlik, zengin geleneklere sahip Azerbaycan medya tarihinde önemli bir olay olacaktır." Yakın geçmişe baktığımızda, Büyük Lider Haydar Aliyev döneminde medya faaliyetlerinin yasal çerçevesinin de istikrarlı bir şekilde oluşturulduğunu görüyoruz. "Kitle İletişim Araçları Hakkında", "Telekomünikasyon Hakkında", "Bilgi, Bilişim ve Bilgi Koruması Hakkında" ve benzeri yasalar kabul edildi. Bu yasal düzenlemeler yalnızca gazetecilerin haklarını güvence altına almakla kalmadı, aynı zamanda medyanın ekonomik bağımsızlığını da güçlendirdi.
Aynı zamanda, medyanın sivil toplumun gelişimindeki rolü de giderek artmıştır. Medyanın topluma bilgi sağlama, kamuoyu oluşturma ve devlet ile halk arasında iletişim kurma konusundaki etkisi güçlenmiştir.
Medya temsilcileri, Büyük Lider'i her zaman "gazetecilerin dostu" olarak hatırlar. Basına verdiği değer ve gazeteciler için ifade ve meslek özgürlüğünü güvence altına almak için yarattığı koşullar, bu alanda istikrarlı ve ilerici bir ortamın oluşmasını sağlamıştır. Savaş zamanında bile, basın özgürlüğünün sağlanması Haydar Aliyev'in devlet yapısının temel direklerinden biriydi.
Günümüzde, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in liderliğinde medyanın geliştirilmesine yönelik reformlar başarıyla sürdürülmektedir. Medyanın yapılandırılması, çağdaş gereksinimlere uyarlanması, medya kuruluşlarının kayıt altına alınması ve şeffaflaştırılması ve aynı zamanda gazetecilerin refahının artırılması için kapsamlı önlemler alınmaktadır.
Devlet başkanının bu alana gösterdiği ilgi sonucunda, Azerbaycan medyası sadece yurt içinde değil, uluslararası alanda da güçleniyor ve rekabet gücü artıyor. Şuşa'daki medya kutlamaları ve Karabağ'dan gelen barış ve kalkınma mesajları, yeni bir aşamaya geçişin en çarpıcı göstergeleridir.
Azerbaycan Cumhuriyeti'nde basın özgürlüğünün sağlanması ve geliştirilmesi, devlet politikasının öncelikli yönlerinden biri haline gelmiştir. Bağımsızlığımızın yeniden tesis edilmesinin ardından, ifade ve basın özgürlüğünün anayasal olarak tesis edilmesi, bu alanda gerçekleştirilen reformlar ve devlet başkanının siyasi iradesi, ulusal medyanın niteliksel olarak yeni bir aşamaya geçişini sağlamıştır.
Milli Lider Haydar Aliyev tarafından belirlenen ve Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından başarıyla sürdürülen siyasi rota sonucunda, Azerbaycan'da basın özgürlüğü ilkeleri yerleşmiş, sansür kaldırılmış ve devlet, kitle iletişim araçlarının gelişimine sistematik olarak destek sağlamıştır. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in önderliğinde hazırlanıp kabul edilen "Kitle İletişim Araçlarının Gelişimine Devlet Desteği Konsepti", bu alanda stratejik bir yol haritası rolü oynamıştır.
Devlet Başkanı'nın da belirttiği gibi, çağdaş Azerbaycan medyası, bilgi toplumunun inşasında, milli dayanışmanın güçlendirilmesinde, şeffaflık ve sosyal adaletin sağlanmasında, milli ve manevi değerlerin korunmasında önemli bir rol oynamalıdır. Profesyonellik, objektiflik ve yüksek vatanseverlik ilkelerine bağlılık, medyanın temel davranış kuralları olarak kabul edilmektedir.
Azerbaycan medyasının yasal ve düzenleyici çerçevesini iyileştirmek amacıyla, Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından 2021 yılında imzalanan bir kararname ile Medya Geliştirme Ajansı kuruldu. Bu, basılı ve çevrimiçi medyanın sürdürülebilir gelişimi, ekonomik bağımsızlığın güçlendirilmesi, gazetecilerin sosyal refahı ve genel olarak medya sektörünün modernizasyonu yönünde önemli bir adımdı.
30 Aralık 2021 tarihinde kabul edilen Azerbaycan Cumhuriyeti "Medya Hakkında" Kanunu, medya sektöründeki örgütsel, hukuki ve ekonomik mekanizmaları sistemleştirmiş ve medyanın bilgi güvenliği, mesleki etik ve rekabet gücünün güçlendirilmesi alanında yeni bir düzenleyici model oluşturmuştur.
Devlet, medya kuruluşlarına bir dizi vergi indirimi ve mali destek sağlamıştır. 2023 yılından itibaren medya kuruluşları, reklam ve diğer medya gelirlerinden elde ettikleri gelir ve KDV'den 3 yıl süreyle muaf tutulacak ve gazetecilere imtiyazlı konut kredisi alma hakkı tanınacaktır.
Ulusal basının yıldönümlerinin (125, 130, 135, 140 ve 145. yıl) kutlanması ve Cumhurbaşkanı tarafından 2025 yılında takdim edilen "Azerbaycan Ulusal Basınının 150. Yıldönümü" jübile madalyası, medya tarihimize verilen yüksek değerin ve kuşaklar arası aktarımın açık bir örneğidir. Aynı zamanda, Türkiye ile medya alanında imzalanan stratejik iş birliği anlaşması ve Şuşa'da düzenlenen Küresel Medya Forumları, Azerbaycan medyasının uluslararası alandaki prestijini artırmaya hizmet etmektedir.
44 günlük Vatanseverlik Savaşı boyunca medya kuruluşlarımız, cephedeki gerçekleri, askeri başarıları ve devletin konumunu dünya kamuoyuna aktararak bilgi savaşının başlıca silahlarından biri haline geldi. Bugün, çatışma sonrası dönemde de medyanın Karabağ hakkındaki gerçekleri yayma misyonu devam ediyor.
Azerbaycanlı gazeteciler, ulusal değerlerin taşıyıcıları, yurttaşlık sorumluluğuyla hareket eden eğitimciler ve toplumun ilerlemesine hizmet eden bir güç olarak hareket etmektedir. Medyanın toplumda demokrasinin gelişmesine ve sivil toplumun oluşumuna katkısı yadsınamaz. Azerbaycan'da ifade ve basın özgürlüğü, demokrasinin temel koşulları olarak kabul edilmektedir.
Azerbaycan devleti, basın özgürlüğü ve gelişimi alanında tutarlı ve hedef odaklı bir politika izlemektedir. Bilgi teknolojilerinin hızla gelişmesi, dijitalleşme, yapay zekânın medya üzerindeki etkisi ve dezenformasyonla mücadelenin zorlukları, Azerbaycan medyasına yeni görevler yüklemektedir. Bu görevleri yerine getirmek için sağlam bir yasal çerçeve, devlet desteği ve son derece profesyonel bir gazetecilik kadrosu oluşturulmuştur.
Azerbaycan'da hayata geçirilen medya reformları, yalnızca bilgi özgürlüğünü sağlamakla kalmamış, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma ve sivil toplumun güçlenmesi için de önemli temeller oluşturmuştur. Bugün kutladığımız Ulusal Basın Günü, yalnızca mesleki bir bayram değil, aynı zamanda basının ulusal özgürlük, ifade hakkı ve toplumsal ilerleme yolundaki onurlu misyonunun da bir sembolüdür.
Basın, yalnızca bilgi aktarma aracı değil, aynı zamanda ulusal devlet olmanın direği, kamuoyu oluşturma aracı ve ulusal çıkarların koruyucusudur.
Tarihine "Ekinçi" ile başlayıp bağımsız Azerbaycan döneminde yeni bir aşamaya geçen ulusal basınımızın yolu, emek ve mücadeleyle doludur. Bu yolun her sayfası, halkına, devletine ve hakikate hizmet eden gazetecilerin çalışmalarıyla doludur.