Rusya'nın Moldova'daki müttefiki Transdinyester bölgesinin enerji arzı son günlerde ciddi endişelere neden oluyor. Böylece Rusya'nın "Gazprom" şirketi, haksız yere hesapladığı 700 milyon doları aşan "borcun" ödenmesi talebiyle ülkeye gaz arzını askıya aldı. Hem Transdinyester bölgesine hem de Moldova'ya elektrik sağlayan Moldova Eyalet Bölge Elektrik Santrali, bölgeye gaz arzının kesilmesinin ardından kömüre geçti. Ayrılıkçı bölgenin yasadışı liderleri, Dinyeper'in sağ yakasına enerji tedarikini durdurdu ve Moldova'dan "Gazprom" tarafından hesaplanan borcun ödenmesini talep etti. Moldova üzerinden Avrupa'dan gaz almayı da kabul etmiyorlar ve aynı zamanda istasyondaki kömür rezervlerinin Şubat ortasına kadar yeteceğini belirterek BM ve diğer kuruluşlardan Moldova üzerinde baskı talep ediyorlar. Hatta ayrılıkçılar, Ukrayna'nın bedava vermek istediği kömürün tesiste kullanıma uygun olmadığını bile iddia ediyor.
Moldova Devlet Başkanı Maya Sandu'nun geçen hafta sonu Kiev'e yaptığı resmi ziyaret sırasında Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy ile yaptığı görüşmede de Transdinyester bölgesinin enerji arzı ele alındı. Toplantının ardından düzenlenen brifingde Zelensky, Moldova Devlet Bölge Elektrik Santraline bedava kömürün yanı sıra kömüre adaptasyonu sağlayacak uzmanları da sağlamaya hazır olduklarını söyledi. Bunun yerine istasyonun ürettiği enerjinin fazlasının Ukrayna'ya verilmesini önerdi. Brifingde gazetecilerin Ukrayna topraklarından gaz taşınması konusuna ilişkin sorularını yanıtlayan Zelensky, geçtiğimiz hafta Davos Ekonomik Forumu'nda yaptığı toplantıda Bakü gazının ülkesi üzerinden Avrupa'ya taşınması konusunu Rusya Devlet Başkanı ile görüştüğünü duyurdu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev: "Bu sadece Moldova için değil, Slovakya için de geçerli. Gaz var, Azerbaycan'dan tedarik yolları var. Azerbaycan'ın yıllık 25 milyar metreküp ihracat potansiyeli var. Avrupa'nın gaza ihtiyacı olsaydı altyapımızı kullanabilirdik. Ama Rus gazı yok. Ukrayna, Moldova'nın Transdinyester bölgesine kömür sağlamaya hazır. Oradaki insanların yardıma ihtiyacı var çünkü zaten acı çekiyorlar, ısıları yok, elektrikleri yok. Durum hepimiz için açıktı. Aslında Moldova'ya tedarik edebileceğimiz kömürümüz var, Tiraspol'a verebiliriz" diye ekledi Zelensky.
Zelensky, Ukrayna'nın Azerbaycan'dan gaz geçişini hızla gerçekleştirebileceğini belirterek, "Azerbaycanlıların para kazanmasına fırsat yaratabilir miyiz?" Zevkle. Slovaklara yardım edelim mi? Zevkle. Bunu hızlı bir şekilde yapabiliriz. Bir sözleşme imzalayıp işi hızlı bir şekilde kurabiliriz."
İki cumhurbaşkanının Davos'ta yapacağı görüşmeye ilişkin bilgilerin açıklandığını ancak detaylara değinilmediğini de belirtelim. Zelensky'nin açıklaması gaz meselesinin görüşüldüğüne işaret ediyor.
1 Ocak'tan bu yana Ukrayna'nın kendi topraklarından Rus gazı taşımayı durdurduğunu belirtmekte fayda var. Bu, Slovakya ve Macaristan'ın gaz arzını ciddi şekilde etkiledi. Ancak Macaristan'ın Türk Akımı üzerinden Rus gazını alma imkanı var, geçen yıl bu hat üzerinden 6,4 milyar metreküp doğalgaz almıştı. Türk tarafı bu yıl daha fazla hacim taşımaya hazır ancak bu gaz Ukrayna üzerinden biraz daha pahalı. Macaristan bunu bahane ederek Ukrayna'ya baskı yapmaya çalışıyor. Diğer ülkeler Slovakya'ya gaz tedariği konusunda destek sunsa da, bu ülkenin Rusya yanlısı liderliği bunu kabul etmemeye çalışıyor. Her iki ülkenin de buradaki hedefinin, Rusya'nın önemli bir gelir kaynağını kaybetmemesi için Moskova'ya yardımcı olmak ve karşılığında daha ucuz gaz satın almak olduğu açık.
Azerbaycan'a gelince Bakü, Ukrayna üzerinden gaz geçişini durdurmamak için Moskova ile Kiev arasında uzun süredir devam eden müzakerelere arabuluculuk yaptı. Ancak Kiev, Rusya'nın yıllık 15 milyar metreküp gaz hacminin Avrupa'ya transferine katılımını kesin olarak durdurdu.
Yabancı kuruluşların yanı sıra Slovakya Başbakanı Fitso da geçen yılın mayıs ayından bu yana Azerbaycan gazının Ukrayna üzerinden Avrupa'ya ulaştırılması konusunda kamuoyunda tartışmalar düzenliyor. Yabancı kuruluşlar, Avrupa Birliği'nin Ukrayna iletim sisteminin boş kalmamasını sağlamak ve Rus gazına bağımlı olan Avusturya ve Slovakya'ya gaz sağlamak için alternatifler aradığını bildirdi. Brüksel'de Rusya'nın kendi gazının yokluğunda Ukrayna iletim sistemini bozacağından korkuyorlar. Bunu önlemek için asıl çıkış yolu, Rusya olmasa da Moskova'nın sıcak ilişkiler içinde olduğu başka bir kaynaktan gaz tedarikini sağlamaktır. Böyle bir alternatif olarak en çok Azerbaycan'ın adı anılıyor. Ukrayna tarafı çeşitli açıklamalar yaparak Azerbaycan gazının kendi topraklarından taşınmasını kolaylaştıracağını duyurdu.
Bu tür tartışmaların arka planında, yabancı medyada Azerbaycan'ın Ukrayna üzerinden taşımaya yetecek kadar gazının bulunmadığına dair çok sayıda materyal yayınlanıyor. Rusya, Ukrayna ve Azerbaycan'ın doğalgaz taşımacılığı konusunda anlaşmaya varması halinde Bakü'nün Moskova'dan doğalgaz alıp Avrupa'ya satacağını iddia ediyorlar.
İlham Şaban
Enerji konularında uzman İlham Şaban'a göre, bir buçuk yıldır Batı medyasında ve "büro" uzmanları arasında şu iddialar kök salıyor : "Nereden çıktığı bir sır değil, elbette nereden geliyor?" siyasi çevreler. Sanmayın ki Batı'daki tüm medya yoğurtlara beyaz diyor ve kalplerini istedikleri renkte süslüyorlar. Bu gaz meselesiyle ilgili olarak Azerbaycan hükümeti tutarlı bir konferans düzenleyebilir, sandığı açabilir, tavaları ortaya çıkarabilir. Aksi takdirde Cumhurbaşkanı İlham Aliyev her şeyi açıklıyor. Ama devlet başkanının söyledikleri orada siyasi bir açıklama olarak algılanıyor. İkna etmek için, hiç kimsede şüpheye yer bırakmayacak delilleri ve gerçekleri ortaya koymak gerekir. Örneğin 17 Ocak'ta Moskova'da Rusya'nın Azerbaycan üzerinden İran'a 55 metreküpe kadar gaz taşımayı planladığı açıklandı. Aradan 10 gün geçti ve Azerbaycan tarafı bu konuda herhangi bir açıklama yapmadı. Bu tür konular, bahsettiğim uzman ve çevreler tarafından kendi çıkarları doğrultusunda yorumlanıp yönlendirilmektedir"...
Uzman, Azerbaycan'ın Avrupa'ya yılda 20 milyar metreküp gaz sağlaması için yatırım yapılması gerektiğini kaydediyor: "Geçen yıl Abşeron sahasının geliştirilmesinin ikinci aşamasına ilişkin ticari anlaşma imzalanmamıştı. Bu anlaşmanın Azerbaycan hükümeti ile hissedarlar ve alıcılar arasında imzalanması gerekiyordu. Avrupa Komisyonu'nun gereksinimleri de buna izin vermiyordu. Komisyon, şirketlerin uzun vadeli anlaşmalara dayalı olarak gaz alıp satmamalarını talep etti. Bu nedenle SOCAR, 2024 yılında BOTAŞ ile sözleşme imzalamak zorunda kaldı. Azerbaycan, tek tek ülkelerle yapılan anlaşmalara dayanarak ihracat hacimlerini artırıyor. TAP'ın iletim kapasitesi 13 milyar metreküpe ulaştı. Geri kalanını ise 3,5 milyar metreküp boru hattıyla Türkiye'den Bulgaristan'a ihraç ediyoruz. Yani ihracat çeşitleniyor. Bu, ürettiğimiz gazı Güney Gaz Koridoru'nu genişletmeden anlaşmayı imzalayan ülkelere ulaştırmamıza olanak sağlıyor.
Bu arada Azerbaycan, Avrupa'ya gaz nakli konusunda tüm yükümlülüklerini yerine getiriyor. Mesela Azerbaycan'ın Bulgaristan'a gaz arzının yıllık hacmi iki katına çıktı ve 2024'te 2 milyar metreküpe ulaşacak. Bu, Azerbaycan'ın Sofya Büyükelçisi Hüseyin Hüseynov tarafından Bulgaristan'ın "Nova" yayınına ifade edildi.
Büyükelçiye göre gaz Bulgaristan'a Avrupa piyasa fiyatından daha ucuza satılıyor: "Bulgaristan'a Azerbaycan gazı arzını artırdık ve fiyatlar makul, yani SOCAR gazının piyasa fiyatından nispeten daha düşük. Arzımızı 1 milyar metreküpten 1,2 milyar metreküpe, ardından 1,5 milyar metreküpe çıkardık ve geçen yılın sonunda Azerbaycan gazının hacmi 2 milyar metreküpe ulaştı. Bu da Bulgaristan'ın doğal gaz ihtiyacının büyük bir kısmını karşıladığımız anlamına geliyor."
Büyükelçi, 2013 yılında Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi'nin Bulgaristan'a doğalgaza dayalı sanayiye yıllık 1 milyar metreküp gaz tedariki için Bulgargaz ile 25 yıllık bir sözleşme imzaladığını hatırlattı.
Ayrıca 2022'de Azerbaycan, AB ile enerji sektöründe stratejik ortaklık konusunda bir muhtıra imzaladığını belirtti: "Başlangıçta trans-adriyatik borular aracılığıyla AB'ye 10 milyar metreküp doğal gaz sağlamayı bekledik, ancak Bölge ve Avrupa genelindeki durumu göz önünde bulundurarak Avrupa pazarına gaz arzını artırdık. Sonuç olarak geçen yılın sonunda 13 milyar metreküp civarındaydı.
Huseynov, Azerbaycan'ın şu anda "12 Avrupa ülkesinin topraklarına" gaz ihraç ettiğini kaydetti.
Bulgaristan'ın 2023 yılında Azerbaycan'dan 1 milyar 250 milyon metreküp doğalgaz aldığını da belirtmek gerekiyor.
Şu anda Azerbaycan'ın 10 Avrupa ülkesi ile gaz tedarik sözleşmesi bulunmaktadır: İtalya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Macaristan, Sırbistan, Slovenya, Hırvatistan, Slovakya ve Kuzey Makedonya. Bu ülkelerden üçü (İtalya, Yunanistan ve Bulgaristan) sabit tedarik hacmine sahip uzun vadeli sözleşmeler imzalamış, geri kalanlar ise sabit satın alma hacmi olmayan sözleşmeler imzalamıştır. Bakü bu anlaşmalara tam olarak uyuyor. Yabancı basında yazılanların aksine Rus gazından kaynaklanmıyor. Azerbaycan, 2024 yılında Rusya'dan toplam 571 milyon metreküp doğalgaz satın aldı. Ülkenin kendi gaz üretimi 2023 yılına göre 2 milyar metreküp daha fazla (50,3 milyar metreküp) oldu. Bunun 13,3 milyar metreküpü "Azeri-Çırak-Güneşli", 27,8 milyar metreküpü "Şahdeniz", 1,5 milyar metreküpü "Abşeron" sahası ve 7,7 milyar metreküpü SOCAR tarafından üretildi. Raporlama döneminde yurt dışına gaz satışı 25,2 milyar metreküp olarak gerçekleşti; bu rakam, 2023 yılının aynı dönemine göre yüzde 5,8 daha fazla. Bunun 12,9 milyar metreküpü Avrupa'ya, 9,9 milyar metreküpü Türkiye'ye, 2,4 milyar metreküpten fazlası da Gürcistan'a satıldı. Bu dönemde TANAP ile Türkiye'ye 5,6 milyar metreküp gaz taşındı.
Yani Azerbaycan'ın gaz ihracat hacmi ile Rusya'dan alınan gaz arasında 50 kattan fazla fark var.
Dünya SESSİZ